Het komt in het Nederlandse taalgebied niet veel voor dat radicaal-linkse collumnisten of publicisten een roman publiceren. Vandaar dat de recente publicatie van “Een ster in de spiegel” door Doorbraak-collumniste Lili Irani ook op deze website wat extra aandacht krijgt.
De autobiografische roman van Irani bestaat grofweg uit twee delen. Het eerste deel beschrijft haar leven in Iran, het tweede deel haar strijd om in Nederland een zelfstandig bestaan op te kunnen bouwen. Beide delen beschrijven vormen van onderdrukking die niet los van elkaar gezien kunnen worden. De onderdrukking in Iran door een totalitair-religieus regime, en de onderdrukking in Nederland door instanties die het uiterst strenge vreemdelingenbeleid uitvoeren. Met als constante de mannenmacht waar Irani steeds mee geconfronteerd wordt.
Een deel van deze thematiek zal voor veel lezers deels bekend terein zijn. Over de religieuze dictatuur in Iran wordt vrij regelmatig in de media bericht, en ook een boek als “Persepolis” van Marjane Sartrapi dat zich in dezelfde tijd afspeelt is veel gelezen. Mensen die al bekend zijn met de linkse basisorganisatie Doorbraak (of AFA) zullen ook weten van het mensonwaardige Nederlandse vreemdelingenbeleid.
Wat Irani hier met haar boek aan toevoegt, is haar eigen stem en haar persoonlijke ervaringen. Deze ervaringen illustreren de problematiek waar het boek over gaat, en maken deze veel meer invoelbaar dan een politiek of journalistiek betoog kan doen.Daarnaast legt Iraniook de pijnlijke overeenkomsten tussen de verschillende vormen van onderdrukking bloot. De migrant of vluchteling die in het ‘paradijs’ Nederland opnieuw wordt geconfronteerd met willekeur, onverschilligheid en een onderdrukkend, patriarchaal systeem.
In een dankwoord voorin het boek wordt mede Doorbraak-collumnist en dichter Harry Westerink bedankt voor zijn bijdrage aan het boek. Het is opvallend dat zijn bijdrage aan het boek niet wordt geproblematiseerd. “Een ster in de spiegel” is immers een uitgesproken politiek en feministisch boek, wat op een pijnlijke wijze de macht van mannen over vrouwen, en Nederlanders over migranten blootlegt. Juist bij een boek met een dergelijk thema volstaat het niet de bijdrage van Westerink alleen kort in een dankwoord te noemen. Het blijft nu toch toch steeds een beetje in de lucht hangen wiens stem je hoort en wiens woorden je nu uiteindelijk leest.
Sowieso is reflectie niet het sterkste punt van het boek. Irani komt vaak enigszins passief over. Dit is goed voor te stellen door alle omstandigheden waar ze mee te maken heeft gekregen, maar hier wordt nauwelijks op ingegaan. Irani lijkt zo meer een slachtoffer dan de sterke, handelende persoon die tussen de regels door zo nu en dan naar voren komt. Irani besteedt veel meer woorden aan materiële zaken als make-up, kleding, woningen en allerhande spullen dan een reflectie op haar eigen daden en handelen. Op zich maakt dat het boek niet slechter leesbaar (de beschrijvingen van de gierigheid van haar schoonfamilie zijn qua stijl de hoogtepunten in het boek), maar het maakt Irani wel een iets minder sympathiek personage.
Ondanks deze aanmerkingen is het een vlot leesbaar boek, wat een persoonlijke noot toevoegt aan zaken waar ik als witte Nederlander normaal vooral in abstractie over lees. Bijzonder prettig is het dat Irani geen moment vervalt in oppervlakkige islamkritiek, of een ideologisch onderscheid maakt tussen een ‘primitief’ Iran en een ‘paradijselijk’ Nederland. Een valkuil waar andere teksten over hetzelfde onderwerp vaak in trappen. Zowel het gedeelte over Iran als dat over Nederland roepen steeds weer verbazing en afkeer op over alle narigheid waar Irani mee wordt geconfronteerd, en vooral bewondering voor het feit dat zij zich ondanks alles niet klein laat krijgen en nooit haar doel van vrijheid uit het oog verliest. Het boek is dan ook zeker een aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in religieus extremisme, het Nederlandse vreemdelingenbeleid of vrouwenstrijd.
Maarten, Medewerker AFA Nederland
ANTI-FASCISTISCHE ACTIE 